Uitvoering

28 september 2002

  • Grote Sint-Laurenskerk, Alkmaar

  • Programma

    Johann Sebastian Bach

  • Messe in H-moll [Hohe Messe] (BWV232)

  • Uitvoerenden

    hollands vocaal ensemble
    Sopranen
    Stephanie Besteman
    Tineke den Boogert
    Marjolein ten Cate
    Harriette Gunnink
    Marijke Hendriks
    Ineke Ooyevaar
    Annelies Rozemeijer
    Elly Stolwijk
    Alten
    Karin Beemster
    Lida Bekker
    Esther den Boer
    Marielle Koelewijn
    Atie Loerakker
    Marianne Schoorel
    Christien de Vries
    Yntske Zijlstra
    Lies Zijp
     
    Tenoren
    Harm Eyzenga
    Harry Jonkers
    Aad Koelewijn
    Joop v.d. Mark
    Hans Out
    Tom Theunis
    Dick Visser
    Bassen
    Marko Draisma
    Henk Pielage
    Pieter Schaper
    Ellis Staas
    Joop Stobbelaar
    Lody Trap
    Concerto d' Amsterdam
    Viool I
    Viool II
    Altviool
    Cello
    Contrabas
    Orgel
    Fluit
    Hobo
    Hobo / fagot
    Fagot
    Hoorn
    Trompet
    Pauken
     
    Mariette Holtrop, Elisabeth Ingen Housz, Ruth Noyon
    Hans Lub, Marjan Waringa, Anu Gehlert
    Marika Holmquist, Adriana Alcaide
    Saskia van der Wel, Wilma van der Wardt
    Hendrik Jan Wolfert
    Stephen Taylor
    Frédérique Chauvet, Martine van der Grinten
    Fernando Souza, Anna Starr
    Peter van der Poel
    Kate Walpole
    Helen MacDougall
    Will Wroth, Gert Jan Loot, Wiebe Buis
    Douwe Zuidema
     
    Vocale solisten:
    Sopraan I
    Caroline Stam

    Sopraan II en Alt
    José Scholte

    Tenor
    Joost van der Linden

    Bas
    Tom Sol

    Dirigent: Hugo van Veen

    Toelichting

    Wie als musicus kennis neemt van Bach's Hohe Messe wordt in eerste instantie vervuld met zo'n diep ontzag, dat hij het voorlopig wel uit zijn hoofd zal laten om het werk uit te voeren.

    Er zijn twee redenen waarom we het nu tóch doen: we hebben de Meester inmiddels leren kennen: vele cantates, de Johannes Passion en alle motetten staan reeds op ons repertoire. Kortom: we zijn aan deze uitdaging toe. De tweede reden heeft te maken met de tijd waarin we terecht zijn gekomen: vliegtuigen vliegen door torens, de aarde wankelt. Hoe je ook over kerk of Christendom denkt: in Bach's Hohe Messe harmonieert alles wat van wezenlijk belang is. Deze mis is als een klinkende kathedraal waarin ieder iets zal vinden dat troost en vreugde geeft.

    YouTube Bach schuwt geen enkel muzikaal middel om uit te drukken wat de tekst te zeggen heeft. Omgekeerd is er geen enkele noot die niet bij dit proces is betrokken. Ik zou over dit stuk een lang verhaal kunnen vertellen: over de eerste vier maten, waarin de kracht van de hele mis al besloten lijkt te liggen (en waarin de sopraan de hoofdnoten van een Luther-kyrie zingt); over de schitterende "smeek"-dramatiek van het thema in het eerste Kyrie, of over die weldadige "ontferming" in het tweede Kyrie: de tweede en de derde noot ontfermen zich over de eerste noot: een halve hoger en een halve lager.

    Over de onmogelijke hoornpartij en twee fagotten in het "Quoniam tu solus sanctus" (U alleen bent heilig) waarin Bach tegelijk ons aards gestuntel wil uitbeelden: arme hoorniste, als zij goed speelt schiet ze Bach zijn doel voorbij en als zij niet goed speelt krijgt ze de pers over zich heen.

    En over de zeven lettergrepen: Cre-do in u-num de-um en de zevenstemmige fuga (vijf voor het koor en twee voor het orkest) waar Bach voor kiest. En zo gaat het maar door; het is te veel voor dit bestek.

    YouTube Maar Bach geeft het niet cadeau. Zowel van de zangers als van de instrumentalisten wordt soms meer dan het uiterste verwacht. Met slechts basismaterialen als middel: de adem draagt de tonen van de zangers en de blazers, de ingewanden van de aarde leverden de metalen voor de hoorn en de trompetten, de ingewanden van het schaap leverden de snaren, het paard gaf zijn staart voor de strijkstok en het riet en de bomen zorgden voor de rest.

    YouTube Het is voor ons een feest om dit stuk in te studeren en uit te voeren. We hopen dat het voor de toehoorders een feest is om er naar te luisteren!

    Het orkest

    Het barokorkest Concerto d'Amsterdam werd in 1991 als Concerto'91 opgericht en heeft sindsdien in vele Europese landen opgetreden. In Nederland, met zijn rijke koortraditie, begeleidt Concerto d'Amsterdam veel goede koren in alle grote koorwerken uit de 17e en 18e eeuw. Het orkest werkt hierin samen met o.a. Barend Schuurman, Jos Vermunt, Klaas Stok, Hoite Pruiksma, Daan Admiraal, Rob Vermeulen en Daniel Reuss. Ook buitenlandse koren, o.a. in Frankrijk en Spanje, laten zich door Concerto d'Amsterdam begeleiden.
    Concerto d'Amsterdam brengt ook eigen programma's, met muziek uit de barokke en klassieke stijlperioden. Zo werden met de sopraan Emma Kirkby en de counter-tenor Michael Chance concerten gegeven met muziek van Pergolesi (o.a. Stabat Mater), Vivaldi, Bach en Händel.

    Dirigent Hugo van Veen is inmiddels 15 jaar verbonden aan het hollands vocaal ensemble. Hij is zijn leven lang op zoek naar het geheim van de zeggingskracht van oude muziek. Hij gaat daarbij uit van de opvatting dat elke tijd zijn ideale muziek heeft, gebruik makend van de beschikbare middelen als instrumenten en notaties. Een andere tijd kan de schoonheid van die muziek door intensieve studie hooguit benaderen, maar niet verbeteren.

    Recensie NHD, 30 september 2002

    Hohe Messe van Bach in een subtiele visie neergezet

    In het fraai uitgevoerde programmaboekje vermeldde dirigent Hugo van Veen zaterdagavond dat hij Bachs Hohe Messe vergelijkt met een 'Klinkende kathedraal'. Zijn persoonlijke benadering van het werk bleek echter meer aan te sluiten bij het rustige karakter van een intieme dorpskerk.

    De uitbundige monumentaliteit van het werk werd mild teruggesnoeid tot een muzikale belevenis waarin ook spiritueel de juiste toon werd aangeslagen. Het Hollands Vocaal Ensemble en Concerto d'Amsterdam werden door Van Veen met sobere handgebaren aangestuurd tot subtiel musiceren.
    De uitvoering kreeg een zeggingskracht waarmee zowel de geniale als de gelovige Bach alle eer werd aangedaan. Van Veen hanteerde een transparant klankpalet waarbij iedere noot in de juiste muzikale context weldadig werd verklankt.

    De afgelopen eeuw werd er ten aanzien van Bach veel gediscussieerd over tempi (langzaam of snel) en klank- intensiteit (dik of dun). Via de internationaal verafgode romantiek werd de componist dikwijls in een onmogelijk keurslijf geperst. Van Veen pretendeerde zeker niet de wijsheid in pacht te hebben, maar de welsprekendheid van Bach en de glans van de barok werden wel zeer doordacht ter harte genomen.

    Intense belevenis
    Gedragen tempi, een voortreffelijke articulatie en een puntgave muzikale balans maakten van de Hohe Messe een intense belevenis. De Alkmaarse Grote Kerk bleek het optredend ensemble ook akoestisch ter wille te zijn. Het hechte team van Bachspecialisten kreeg gelegenheids- versterking van een solistenteam dat helaas niet voortdurend in staat was om de intenties van de dirigent volledig te ondersteunen.

    Er deden zich momenten voor dat het kwartet het af liet weten. Met name de alt José Scholte ging zich in het 'Laudamus' te buiten aan een overmatig vibrato. Gelukkig bleek ze zich in verdere solistische passages redelijk te hebben hersteld.
    Tom Sol had als bas(bariton) zeker geen strak klankpatroon in de aanbieding dat volledig aansloot bij het beoogde totaalconcept. De meeste solistische glans was afkomstig van sopraan Caroline Stam en de lichtgetinte tenor van Joost van der Linden. Samenvattend kwam Van Veen tot een bijzonder gave visie op de Hohe Messe. Zowel de persoonlijke artistieke kwaliteiten als de onaantastbare Bach kwamen voortreffelijk uit de verf.

    ONNO HOEDEMAN