Uitvoering

23 april 1994
  • Witte Kerk, Heiloo
  • 24 april 1994
  • Oude Ursulakerk, Warmenhuizen
  • Programma

    G. P. Telemann
  • Trauerkantate: Du aber Daniel
  • J. S. Bach
  • Cantate 106: Gottes Zeit ist die allerbeste Zeit (Actus Tragicus)
  • Toelichting

    Bij onze meeste doden klinkt geen treurmuziek meer. Het Hollands Vocaal Ensemble draait het om: bij onze treurmuziek is geen dode. We willen gewoon eens laten horen hoe prachtig deze muziek kan kLinken.

    Telemann en Bach verstonden de kunst om de troostrijkste klanken te maken. Maar dat niet alleen. Ze laten je in deze stukken voelen dat de dood van een hogere orde is. Van een orde zo hoog, dat het niet aan mensen is om iemand dood te maken; ook niet in een oorlogssituatie!

    Doe ermee wat je wilt: laat het gewoon over je heen komen en geniet ervan. Of denk eens terug aan mensen die je dierbaar waren, maar die er niet meer zijn.

    TELEMANN
    Telemann's cantate Du aber, Daniel, gehe hin heeft een wonderlijke geschiedenis. Tot de tweede wereldoorlog bezat de Berliner Sing-Akademie een handschrift van dit stuk (de enige bron). Er zat een gedrukt blaadje in met de tekst. Op dit blaadje wordt de cantate afgesloten met het vierde vers van het koraal: Wenn mein Stündlein vorhanden ist, dat in de partituur ontbreekt. Wij voegen het weer toe in een zetting van J.S. Bach. Het genoemde handschrift is in het oorlogsgeweld verloren gegaan. Gelukkig had de musicoloog Max Seiffert een fotokopie laten maken, die..... echter ook verloren ging bij zijn vlucht uit Berlijn in 1945. Hij had echter al voldoende materiaal overgeschreven voor een gedrukte uitgave en dit materiaal hoort u vandaag.
    Telemann baseert deze cantate op de bijbeltekst: Daniël 12 vers 13: Maar jij, ga het einde tegemoet. Je zult te ruste gaan en aan het einde van de dagen opstaan om je bestemming te vinden.

    BACH
    Bach's cantate Gottes Zeit ist die allerbeste Zeit (door hem voorzien van de titel Actus Tragicus), geldt als een van zijn meest aangrijpende composities. In dit werk durft Bach het aan om de stervende zelf te betrekken in de muziek. Na een instrumentale inleiding die direct de ernst van de situatie oproept, opent het koor met de troostvolle woorden: de tijd van God is de allerbeste tijd, en vervolgens de mededeling dat we allen eens zullen sterven: Ach Herr, lehre uns bedenken daß wir sterben müßen en Bestelle dein Haus!. Tijdens Es ist der alte Bund: Mensch, du mußt sterben door koor, komt de stervende (sopraan) met het adembenemende Ja, komm Herr Jesu en geeft de geest. De reeds uit het lichaam getreden ziel (alt) zingt nu de aria In deine Hände befehl ich mein Geist (stijgende toonladderfiguren in de bas), overgenomen door Christus (dalende toonladderfiguren) met Heute wirst du mit mir im Paradies sein. Als het bekende koraal Mit Fried und Freud ich fahr dahin inzet, wordt een klankschoonheid en muzikale diepgang bereikt die alleen bij de allergrootste componisten is te horen. Bach was 21 jaar oud toen bij dit schreef! Het slotdeel Glorie, Lob, Ehr' und Herrlichkeit brengt ons weer terug op de aarde.

    INSTRUMENTEN
    Barok componisten hadden een grote kennis van de inwerking van klankkleur op een mensenziel. Blokfluiten en gamba's zijn de instrumenten van de hemel en van de engelen (zoals bijvoorbeeld de dwarsfluiten die van de aarde en de liefde zijn). Het is dus niet toevallig dat Telemann en Bach bij een gelijke strekking van de tekst hebben gekozen voor ongeveer dezelfde instrumenten.

    Hugo van Veen